امتیازات ویژه ماه مبارک رمضان از زبان قرآن و روایات

 

علت اینکه ماه رمضان برای روزه گرفتن، انتخاب شده، این است که بر سایر ماه‌ها برتری دارد. در آیه مورد بحث، نکته برتری آن چنین بیان شده که قرآن، کتاب هدایت و راهنمای بشریت، در این ماه نازل ظده است. در روایات اسلامی نیز چنین آمده است که همه کتاب‌های بزرگ آسمانی تورات، انجیل، زبور، صحف و قرآن همه در این ماه نازل شده‌اند. 

 

امام صادق(ع) می‌فرماید: «تورات در ششم ماه مبارک رمضان و انجیل در دوازدهم و زبور در هجدهم و قرآن مجید در شب قدر نازل گردیده است». به این ترتیب، ماه رمضان ماه نزول کتاب‌های بزرگ آسمانی و ماه تعلیم و آموزش بوده است؛ چرا که تربیت و پرورش بدون تعلیم و آموزش صحیح ممکن نیست. بنابراین برنامه تربیتی روزه نیز باید با آگاهی هر چه بیشتر و عمیقتر از تعلیمات آسمانی هماهنگ گردد تا جسم و جان آدمی را از آلودگی گناه شست‌وشو دهد.

 

در آخرین جمعه ماه شعبان، پیامبر اسلام(ص) برای آماده ساختن یاران جهت استقبال از ماه رمضان، خطبه‌ای خواندند و اهمیت این ماه را به آنان گوشزد کردند. حضرت در این خطبه می‌فرماید: «ای مردم! خدا با برکت، آمرزش و رحمت به سوی شما روی می‌آورد. این ماه برترین ماه‌هاست؛ روزهای آن برتر از روزهای دیگر و شب‌های آن بهترین شب‌هاست؛ لحظات و ساعات این ماه، بهترین ساعات است. ماهی است که به میهمانی خدا دعوت شده‌اید و جزء کسانی قرار گرفته‌اید که مشمول اکرام خداوند هستند. نفس‌های شما همچون تسبیح، خواب‌تان چون عبادت، اعمالتان مقبول و دعای‌تان مستجاب است. بنابراین با نیت‌های خالص و دل‌های پاک، از خداوند بخواهید تا شما را در روزه داشتن و تلاوت قرآن در این ماه توفیق دهد؛ زیرا بدبخت آن کسی است که از آمرزش الهی در این ماه بزرگ محروم گردد. 

 

با گرسنگی و تشنگی خود در این ماه، به یاد گرسنگی و تشنگی رستاخیز افتید، بر فقرا و بینوایان خود بخشش کنید، پیران خویش را گرامی دارید و به خردسالان خود رحمت آورید، پیوند خویشاوندی را محکم سازید، زبانتان را از گناه بازدارید و چشمان خویش را از آنچه نگاه کردنش حلال نیست بپوشانید؛ گوش‌های خویش را از آنچه شنیدنش حرام است فراگیرید؛ بر یتیمان مردم، شفقت و محبت به خرج دهید تا به یتیمان شما چنین کنند». 

 

قرآن کریم می‌فرماید: «فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ» پس هر کس از شما هلال ماه رمضان را دید باید روزه بگیرد سپس اضافه می‌کند به مجرد مشاهده هلال ماه، کسانی که مسافر نیستند روزه بدارند. ولی کسانی که مریض و یا در سفر هستند، روزه بر آنها واجب نیست و باید در ایام دیگری آن را قضا کنند. 

 

«يُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَلَا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ» خداوند مانند فرمانروایان ستمگر نیست تا خواست‌هایش به طور حتم و به هر وضعی که باشد، باید انجام گیرد؛ بلکه در مواردی که انجام وظیفه برای بندگان مشقت داشته باشد، وظیفه آسانتری برای آنها قرار می‌دهد. به علاوه، اصولا روزه داشتن، گرچه در ظاهر یک نوع سختگیری و محدودیت است اما سرانجام آسایش و راحتی در بردارد 

 

تکرار حکم مسافر و بیمار در این آیه و آیه قبل، ممکن است از این نظر باشد که بعضی به گمان اینکه افطار روزه کار خوبی نیست، به هنگام بیماری و سفر از افطار خودداری کنند و لذا قرآن با تکرار این حکم، می‌خواهد بفهماند همان طور که انجام روزه برای افراد سالم یک دستور الهی است، افطار هم برای بیماران و مسافران یک فرمان الهی است و مخالفت با آن گناه است. 

 

«و لِتُكْمِلُوا الْعِدَّةَ» این جمله اشاره به این است که برای هر انسانی لازم است در ایام سال یک ماه روزه بدارد؛ چرا که یک ماه روزه برای پرورش جسم و جان هر انسانی لازم است به همین جهت اگر ماه رمضان در مسافرت بودید یا به علت دیگر نتوانستید روزه بگیرید، باید به تعداد آن ایام قضا کنید تا عدد مزبور تکمیل گردد. حتی زنان حائض که از قضای نماز معاف هستند، از قضای روزه معاف نیستند؛ چرا که ترک نماز در ایام عادت ماهانه با نمازهای دیگر جبران می‌شود، ولی ترک روزه ماه مبارک با چیز دیگری جز قضای آن جبران نخواهد شد. 

 

«وَ لِتُكَبِّرُوا اللَّهَ عَلى‌ ما هَداكُمْ وَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ»؛ در پایان آیه و دو نکته دیگر از حکمت روزه اشاره شده است: اظهار بزرگی پروردگار و عبودیت و نیایش به پیشگاه او در برابر آن همه هدایت‌ها، و شکرگزاری در  مقابل آن همه نعمت‌ها اگر می‌بینیم جمله «و لتکبروا الله علی ما هداکم؛ تا خدا را به سبب هدایت شما، بزرگ بشمرید». به طور قطع ذکر شده است، ولی شکرگزاری با «لعل» آمده است، و لعلکم تشکرون ممکن است به علت آن باشد که نیایش و خضوع در پیشگاه خدا با روزه، به هر حال، عملی می‌شود؛ اما شکرگزاری که آثار عملی و انسانی روزه است، احتیاج به برخورداری از روح عبادت و اخلاص کامل دارد که در هر شرایط انجام نمی‌گیرد.